تاریخ_شهر_و_شهرسازی_در_ایران
بخشی از مطلب
دوران پس از اسلام
قرون اولیه
در این مرحله به دلیل تأثیرات به جای مانده از نظام شهرنشینی دوران ساسانی، اصول قبلی حاکم بر تفکرات این نظام همچنان پا برجاست.
الگوی حاکم بر این مرحله به دو گونه ساخت شهری منجر می گردد:
1.. شهرهای نوساز که نشانه قدرت و وحدت سیاسی امپراطوری اسلامی می
باشند، مثل شهر اولیه بغداد که به دستور منصور خلیفه عباسی بنا میشود.
2.. شامل شهرهایی است که با ایجاد مسجد و بناهای جدید رنگ و بوی اسلامی به خود می گیرند مانند اصفهان و ری.
قرون میانی
در این زمان، در کنار آرامش سیاسی و رونق اقتصادی، هنر ایرانی در قالب
معماری ساختمـانها شکوفا می شود و عناصر اصلی زیبایی شناسی شهری را به وجود
می آورد
در زمان حکومت غازان خان، الجاتیو و ابوسعید، شهرسازی شیوه نوین را پذیرا
شده و شهرهایی چون مراغه، تبریز و سلطانیه بازسازی و یا احداث می شوند.
در این زمان شهرهایی چون سمرقند، بخارا و هرات از اهمیت ویژه ای برخوردار
می شوند و یکـی از نمـــونــه هـای قابل توجه از نظر لحاظ نمودن مباحث
امروزین برنامه ریزی شهری، به نام ترمه است.
قرون متاخر
در این مقطع .نقطه عطف دیگری در تاریخ شهرسازی و شهرنشینی ایران اتفاق می
افتد و آن تغییـــر اســاسی ساختار شهرهای ایران با گشایش شبکه های
ارتباطی، ساختار فضاهای عمومی متمایز از اماکن مذهبی و ایجاد ابنیه زیبا از
حیث جنبه های معمارانه، رونق شهرنشینی و همچنین احداث دو عنصر اصلی طراحی
شهری یعنی میدان و خیابان به همراه بازارها و کاروانسراهای شهری است.
اوج این اقدامات در عهد صفوی خصوصاً هنگام سلطنت شاه عباس اول است
مکتب جدیدی که براساس الگوی آرمانی صفویه از تفکر به اجرا در می آید، تلفیقی دقیق و روشن را از وضع مطلوب عرضه می دارد.
با انقراض حکومت صفویه، فعالیت های شهرسازی نیز از رونق می افتد و هیچ یک
از حکومت های افشاریه، زندیه و قاجاریه نمی توانند تأثیری در نظام شهرسازی
ایران داشته باشند.
در زمان قاجاریه با انتقال پایتخت به تهران، فعالیت های اندکی در خصوص
احداث میادین (سبزه میدان، توپخانه و غیره) انجام می گیرد که در مقایسه با
فعالیت های عظیم شهرسازی دوران صفویه کم رنگ است.
1- قرن 1تا 4 هجری : سبک خراسانی( دیلمیان )2- قرن 4 تا
7 هجری : سبک رازی (سلجوقیان، خوارزمشاهیان تا حمله مغول )3- قرن 7
تا 11 : سبک آذری(ایلخانیان تا ترکمانان )4- 11 قرن تا اواسط 13
هجری : مکتب اصفهان(صفوی تا اواسط قاجار )
1- سبک خراسانی
در قرن اول تا چهارم هجری ، که با حکومت سامانیان در خراسان مقارن بود
نهضتهای مختلف علمی، ادبی، آموزشی ، مذهبی ، تصوف و غیره به دلایلی چون از
میان رفتن نظام کاستی، آمیخته شدن تمدنهای مختلف ، اجازه برخورد آزاد آراء و
اندیشه‌ها از سوی حکومت و تولید قابل توجه کاغذ در چین ، رشد می یافت و
سبک خراسانی در زمینه‌های مختلف از جمله شهرسازی ظهور پیدا کرد.
مهمترین بناهایی که در حال حاضر در این سبک در دسترس هستند به شرح زیر می باشند :
مسجد جامع فهرج
اصل مسجد جامع اصفهان . ( مسجد اولیه)
اصل مسجد جامع اردستان
اصل مسجد جامع نیریز
مسجد جامع میبد
مسجد جامع نائین
مسجد جامع ابرقو
مسجد تاریخانه دامغان ( تاری در زبان ترکی به معنی خدا است )
....
2- سبک رازی
شیوه‌ای در معماری ایرانی است که مربوط به سده ی پنجم تا آغاز سدهی هفتم(سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) می‌باشد.
سبک رازی دومین سبک معماری پس از اسلام در ایران می‌باشد. که اوج آن در
دوره‌ی سلجوقی بوده است.چون اولین بناها در شهر ری (راز) احداث گردیده، به
سبک رازی معروف است. از مهمترین تغییرات این سبک حذف فضای شبستانی و
ستون‌های آن و احداث ایوان، گنبد با پلان چهار ایوانی می‌باشد.
سبک رازی تحت تأثیر سبک پارسی و پارتی قرار دارد.
شیوه رازی ازشمال ایران آغازشده ، اما درشهرری به اوج خود رسید که بهترین
ساختمانهای ساخته شده به این سبک دراین شهربوده اند که درپی غارت شهربدست
محمود غزنوی ازمیان رفته اند.
قرن چهارم با اوج دگرگونیها و تجدید حیات علمی و ادبی در ایران مقارن بود و
آزادیهای متعدد در زمینه‌هایی چون دین و اندیشه و رجوع به مفهوم برادری و
برابری سازمان فضایی ـ کالبدی شار این دوران را نیز تحت‌تأثیر قرار داد. در
این دوران شهرهای بزرگی چون سیراف ، ری ، اصفهان، نیشابور، طوس ، جرجان و
شیراز (فناگرد خسرو) نام خود را در تاریخ ثبت کردند.
در این دوران ، آزادیهای اجتماعی از میان رفت و شریعت اسلامی به مقیاسی
وسیع ، با اوضاع و احوال جدید سیاسی وفق داده شد. دولت مالکیت آب و زمین را
به دست گرفت و نظام اقطاع و تیولداری زمان ساسانیان به روی کار آمد. دولت
در هر جا حاضر بود و امنیت لازم برای تولید و مبادله فراهم شد، در نتیجه ،
شهرنشینی و شهرسازی رشد نمود و شار بزرگ و گسترده ، و دولت سلجوقی و سپس
دولت خوارزمشاهی ، متولد شد.
و....
