شهرنشینی و شهرگرایی در ایران
شهرنشینی و شهرگرایی در ایران
بخشی از مطالب:
بررسی تاریخچه شهرنشینی در دنیا نشان می دهد که ایران دارای قدمتی طولانی
در تاریخ شهرنشینی جهان است. با وجود اینکه قبل از ساسانیان ، شهرنشینی با
تشکیل حکومت مادها آغاز شد و در دوره سلوکیان ، شهرهای خود فرمان و مستقل
ظاهر شدند (اشرف ، 1353) با این حال بیشتر شهرهای دوره باستانی در زمان
ساسانیان به وجود آمده اند. طبق مطالعات لکارت بسیاری از شهرهای بزرگ ایران
یا در دوره ساسانیان بنا شده اند (مانند قزوین ، نیشابور ، اردبیل و
تبریز) ، یا اینکه در این دوران گسترش و رونق یافته اند ، که شهرهایی چون
شیراز ، کرمانشاه ، یزد و کرمان را شامل می‌شود (در کوش ، 1364).
به طور کلی جمعیت کشور ایران را می‌توان به سه نوع جامعه تقسیم کرد: جامعه
عشایری جامعه روستایی و جامعه شهری. هر کدام از جوامع مزبور دارای خصوصیاتی
خاص است. عشایربه گروهی از مردم گفته می‌شود که به شیوه‌ای خاص زندگی
می‌کنند و به تولیدات دامی می‌پردازند، به عبارت دیگر به بخشی از معیشت
شبانی و شبانکاری دارند و کوچ نشین و چاردنشینی هستند.
در ایران روستات به محل یا مکانی کفته می‌شوئد که دارای جمعیتی محدود است و
بیشترمردم آن به امور کشاورزی (سنتی، نیمه سنتی و صنعتی) می‌پردازند و
درآمد آنان از طریق کشاورزی حاصل می‌شود.
شهری شدن، یک تحول سیاسی و پویا و تغییر اجتماعی مهم محسوب می‌شود که
نهادهای اجتماعی را دگرگون می‌کند. بنیاد شهرهای نوین (مدرن) در اروپا از
دوره‌ی انقلاب صنعتی گذاشته شد. با مهاجرت از روستا به شهر و از میان رفتن
نظام فئودالی، کم‌کم شهرهای بزرگ در غرب گسترش یافت.
بررسی موجود نشان دهنده که رشد شهرنشینی در بسیاری از کشورهای آسیایی تحت تأثیر دو عامل بوده است:
۱٫رشد درون‌زا: در رشد درون‌زا بسیاری از شهرهای آسیایی تحت تأثیر عوامل
داخلی نظیر صنایع دستی و سنتی، ویژگی‌های ساختاری شهری و فعالیت‌های
اقتصادی داخلی، رشد پیدا کرده است، مانند شهر کاشان.
۲٫رشد برون‌زا: برخی از شهرهای کشورهای آسیایی از جمله ایران تحت تأثیر
عوامل خارجی و برون‌زا رشد کرده است. برای مثال قبل از انقلاب اسلامی شهر
آبادان تحت تأثیر عوامل خارجی از جمله نفت و ارتباط این شهر با مادر شهرهای
(متروپل) کشورهای توسعه یافته، رشد و گسترش یافت.
۳٫در آسیا جریان شهری شدن متفاوت از اروپا بود، بنابراین شهری شدن آسیا با
سرعت بیشتری اتفاق افتاد. «در طول قرن ۱۹ جمعیت شهری اروپا از ۵/۵ میلیون
نفر به ۴۸ میلیون نفر رسید، ولی در آسیا از سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۵۰ از ۵/۱۹
میلیون نفر به ۱۰۵ میلیون نفر بالغ شد، یعنی حدود ۸۹ میلیون نفر در عرض ۵۰
سال اضافه شد، بنابراین تدریجی بودن این جریان در اروپا همگام با تحولات
اقتصادی و اجتماعی به وجود آمد، اما در آسیا مهاجرت به شهر، اغلب به علت
فقر و اضمحلال شیوه‌ی تولید روستایی و جذابیت شهرها انجام گرفت.»
