بررسی هنر معماری ایران در دوره ساسانیان
بخشی از مطالب:
معماری ساسانی اشاره به سبکی از معماری ایرانی دارد که در دوران ساسانیان
به اوج پیشرفت خود رسید. از بسیاری جهات، دوره سلسله ساسانی (۲۲۴–۶۵۱
میلادی) شاهد بیشترین دستاوردهای تمدن ایرانی بوده‌است. همچنین سلسله
ساسانی آخرین امپراتوری بزرگ ایرانی قبل از تسلط مسلمانان بوده‌است.
آثار معماری که تا کنون توسط باستانشناسان ایرانی و خارجی در نقاط مختلف
شناسایی شده موید عظمت و شکوه معماری ایران در ادوار مختلف است. در فرهنگ
معماری یک جامعه دو مسئله عمده همواره مورد نظر بوده: یکی بافت شهری و
دیگری ساختمانهای عمومی و شخصی، که هر دو شدیداً دارای جنبه‌های قومی-
اجتماعی هستند. از آنجا که هنر معماری همواره مهمترین و ارزنده‌ترین مظهر
قدرت حکومتها بوده، می‌توان گفت یادگاری معماری این سرزمین اسنادی گرانبها و
پر ارزش است که نشان دهنده قرنها تکامل و ذوق و اندیشه هنری مردم این
سرزمین از دورترین ازمنه تاریخ می‌باشد. معماری ایران در سیر تکامل خود از
تجارب گذشتگان بهره‌مند شده و از تداومی بی‌نظیر برخوردار است. به دنبال
این تکامل و پیوستگی که از ویژگیهای معماری سنتی ما ایرانیان است، معماران
چیره‌دست ایرانی بخوبی توانسته‌اند آثار بسیار ارزشمندی که وابستگی کامل به
زندگی دارد به وجود بیاورند.
بدون شک یکی از راههای شناسایی اینر هنر ارزنده ایران، مطالعه و تحقیق
درگذشته این هنر است. بی‌تردید تاریخ معماری ایران بدون در نظر گرفتن
پیشینه معماری ایران قبل از اسلام و اوایل اسلام، تنها نشان دهنده از هم
گسیختگی و بی‌توجهی به هنر معماری این سرزمین است. به همین دلیل، با نگرشی
کوتاه و اجمالی به معماری قبل از دوره سلجوقیان به موضوع اصلی می‌پردازیم.
در این نگرش کوتاه، قصد وارد شدن در تحقیقات عمیق را نداریم. زیرا در
سرزمین ما آثار معماری فراوانی از دوران باستان و اوایل اسلام به جای مانده
که پرداختن به هر یک از این آثار- که مایه افتخار هنر معماری ما ایرانیان
است- نیاز به مطالعه و تحقیق فراوان دارد.
در این بررسی، ویژگیهای معماری، عناصر معماری و تکنیکی، تاثیر معماری قبل
از اسلام، بویژه دوره ساسانی، نقشه و سبک و شیوه ساختمانی آثار، نقش
تزیینات و عناصر تزیینی (کاشیکاری، آجرکاری، خطوط، کتیبه‌ها، گچبری، و
فرسکوسازی)، مواد ساختمانی، و دیگر جزئیات هنر معماری به تفصیل مورد بررسی و
تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
بررسی هنر معماری این دوره، از معماری مساجد آغاز می‌شود، زیرا مسجد که
اولین پایگاه و مرکز تجمع مسلمانان بوده، در نظر مسلمان خانه خدا و محل
عبادت است و، به همین دلیل، در تمامی ادوار مختلف اسلامی و در تمام
سرزمینهای اسلامی بنای آن اهمیت فراوان دارد. و سپس معماری مناره‌ها،
مدارس، کاروانسراها، برجهای مقبره‌ای یا آرامگاه‌ها، و مختصری از شهرسازی
مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بررسی هر یک از انواع این معماری ضمن ذکر علل
به وجود آمدن و کاربرد آنها، با ارائه شواهدی از آثار به جای مانده از این
دوره، سعی شده تا شناخت کاملی از هنر معماری دوره سلجوقی به هنر دوستان و
علاقه‌مندان به هنر معماری عرضه شود. آثار معماری مورد مطالعه اکثراً در
داخل ایران قرار دارند؛ با توجه به محدوده ایران در زمان سلجوقیان- که شامل
ناحیه وسیعتری بود- چند نمونه از شاهکارهای هنر معماری این دوره اکنون در
خارج از مرزهای سیاسی ایران واقع شده‌اند. امید است این کتاب بتواند
دوره‌ای از تاریخ هنر معماری اسلامی میهن عزیزمان را به دوستاران هنر
معماری ایران بشناساند.
فهرست مطالب
پیشگفتار ۴
بناهای دوره سلجوقی ۶
الف) بناهای مذهبی ۶
۱- مساجد ۶
مسجد جامع اصفهان ۸
کلیاتی درباره معماری دوره سلجوقیان ۹
الف- معماری و ویژگیهای بناهای چهار ایوانی ۹
ب) تزیینات ۱۹
کابرد آجر ۱۹
کاشیکاری ۲۲
گچبری ۲۵
مقرنس کاری ۳۰
