پاورپوینت بررسی عناصر محیط آرامش بخش و نشاط بخش
«برای کودک ناآرام امروزه گاه ضرباتی لازم است، تا او را از خود خارج نموده و آماده توجه به آنچه باید بنماید»
محیط مفهومی است پیچیده و مرکب که دارای ابعاد مختلفی است. داده های فضایی
جنبه های اجتماعی، فرهنگی، معماری، جغرافیایی و زیستی از ابعاد مهم محیط
محسوب می شوند.
وراثت و محیط هر یک به نوبه خود در تشکیل و تکامل مشخصات جسمانی و روانی
مؤثر هستند. این دو عامل با یکدیگر رابطه متقابل و دائمی دارند. وراثت
تعیین کننده گنجایش و استعداد شخصی و هر چیزی است که می تواند حدود احتمالی
کمال هر فرد در موقعیتی مفروض باشد، در حالی که محیط طرز تکامل و بروز این
استعداد را مشخص می کند و تعیین کننده آن است که فرد در یک موقعیت مفروض
تا چه اندازه به این حدود از پیشرفت نزدیک خواهد شد.
کودکان غیر قابل تفکیک از محیط خود می باشد کودکان خود یکی از عوامل تشکیل
دهنده محیط محسوب می شود و رفتار و تجارب کودکان را نمی توان بدون توجه به
شرایط محیطی و به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد، اهمیت و وسعت
تأثیرگذاری محیط بر کودکان کاملاً مشخص است.
هلپاخ آلمانی متولد سال (1902) که از مؤسسین روانشناسی محیط
محسوب می شود، از جمله محققینی است که به تأثیر عوامل محیطی بر
رفتار توجه کرده است.
وی محیط را بر سه نوع تفکیک می کند:
محیط طبیعی مانند: خاک، هوا، جنگل و ... که کودکان و رفتار وی را تحت تأثیر قرار می دهند و به وسیله کودکان دگرگون می شوند.
1- محیط اجتماعی: که موضوع بحث روانشناسان اجتماعی است و شامل روابط بین کودکان و تأثیر متقابل کودکان بر یکدیگر است.
2- محیط فرهنگی: محیطی است که به وسیله انسان ایجاد شده و می تواند
تاریخ را منعکس کند. این محیط شامل کتابها، قوانین، سنن، دولتها، بناها و
شهرها می شود.
در بین مکاتب مختلف، گشتالت بیش از سایرین به شرایط محیطی (به معنای
جامع آن) توجه دارد. همانطور که ذکر شد طرفداران مکتب گشتالت می گویند
پدیده ها و رویدادهای مرکب و همچنین رفتار را نمی توان به اجزاء ساده تجزیه
کرد، زیرا ترکیب و هویت هر پدیده مرکب (یعنی کشتالت آن) متفاوت از مجموع
اجزاء آن است و نظم و قوانین حاکم بر اجزاء نیز در کل مجموعه مؤثر است، اگر
مجموعه صرفاً به اجزاء تجزیه شود و مورد بررسی قرار گیرد، روابط بین اجزاء
در نظر گرفته نمی شود. پس رفتار و فرایندهای پایه روانی از قبیل ادراک،
شناخت، احساس و تفکر را نیز نمی توان به تنهایی و بدون توجه به رابطه آن با
محیط بررسی کرد.
کافکا (Kaffka) (1935) یکی از مؤسسین این مکتب، محیط را به دو نوع «جغرافیائی»
تفکیک می کند، و محیط جغرافیایی به معنی محیطی که به طور عینی وجود دارد و
محیط رفتاری بدان گونه که به وسیله تجربه می شود، به کار می رود. یک نفر
ممکن است از یک محیط جغرافیایی در دو مقطع زمانی، دو نوع ادارک و تجربه
مختلف بیابد.
.
لویی که نظریه میدانها را بیان کرده است و از محققین مکتب گشتاسب
بشمار می رود، عقیده دارد که رفتار تابع تأثیر متقابل عواملی است که از فرد
از یکسو و از محیط از سوی دیگر سرچشمه می گیرد. به بیان دیگر رفتار تابع
تأثیر متقابل ابعاد (شخصیتی) و (محیطی) است. در این نظریه محیط به معنی
داده های محیطی ادراک شده، بکار می رود، یعنی محیطی که تحت تأثیر عوامل
روانشناختی قرار گرفته است و نه محیطی که به طور عینی وجود دارد.
مشخص شد که محیط می تواند دارای ابعاد گوناگونی باشد، ولی در اینجا بیشترین
تأکید بر ابعاد فیزیکی، معماری، نمادی و زیستی است، و منظور از محیط
قرارگاه فیزیکی است که رفتار در آن انجام می گیرد. قرارگاه فیزیکی به معنی
فضای فیزیکی با هدفهای کاربردی و سازمانی تعریف شده است، مانند بیمارستان
که محل معاینه و مداوای بیماران است.
کودکان از یک سو تحت تأثیر شرایط قرار می گیرد و از سوی دیگر به محیط
سازمان می بخشد و شرایط را مناسب با هدف و نیازهای خود دگرگون می سازد.
کودکان با توجه به نیازها، ارزش ها و هدف های خود محیط را دگرگون می کند و
به طور متقابل تحت تأثیر محیط دگرگون شده قرار می گیرد..
بنابراین رفتار و عملکرد کودکانی که در محیط های مختلف قرار می گیرند به
میزان قابل توجهی از عوامل و شرایط محیطی تأثیر می پذیرد. برخی شرایط موجب
افزایش و برخی موجب کاهش عملکرد می شود. عوامل محیطی که بر رفتار اثر می
گذارند، عبارتند از:
عوامل فیزیکی محیط: تأثیر جنبه های فیزیکی- مادی محیط، مانند حرارت، برودت
شدید، نور کم یا زیاد در رفتار بسیار آشکار است. مثلاً حرارت بیش از 21
درجه سانتیگراد موجب افزایش رخوت و بی حالتی عمومی می شود.
داده های نمادی محیط: کودکان طی اجتماعی شدن، علاوه بر اکتسابات دیگر در
مورد نحوه استفاده از برخی فضاها و از نظر پاسخگویی به معنی نمادی محرک های
محیط، الگوهای رفتاری مشخصی را یاد می گیرد. کودکان در رابطه با ارزش های
فرهنگی محیط خود به برخی فضاها، محرکها و رویدادها معنی می بخشد و متناسب
با آن رفتار می کند. به عنوان مثال یکی از این نمادها در جامعه ایرانی،
بالا و پایین یک فضا است. یک ایرانی احتمالاً بدون دعوت و اجازه به سوی
قسمتی از اتاق که معمولاً مقابل در ورودی قرار دارد و بالا نامیده می شود
یا محلی که بزرگتری در آن قرار گرفته است، نمی رود و نزدیک در ورودی متوقف
می شود، در حالای که یک نفر اروپایی الزاماً چنین رفتاری نمی کند، زیرا
قسمتی از فضا در ایران «قسمت بالای اتاق» نامیده می شود، در بسیاری از
کشورهای اروپایی فاقد ارزش نمادی ویژه است.
داده ها و محیط معماری: منظور از داده ها، شرایط معماری، هماهنگی فضا و
داشتن خصوصیات مناسب برای فعالیتی است که در آن انجام می شود. به عنوان
مثال ویژگیهای فضاهای مختلف می تواند موجب تسهیل یا ممانعت در برقرار شدن
روابط اجتماعی شود و این فضا می تواند گردآورنده (که موجب ازدیاد روابط
اجتماعی می شود) یا پراکنده شدن (که موجب کاهش روابط اجتماعی می شود) باشد،
یک میزگرد با صندلیهای دور آن گرد آوردنده بوده در حالی که راروهرهای طویل
و باریک زندان پراکنده کننده هستند.
جو محیط: شرایط کلی محیط و فضایی می تواند احساسهای متفاوتی چون شادی، غم
یا خستگی به کودکان بدهد. در این گونه مواقع شرایط کلی محیط بوسیله تحریک
احساسهای ویژه در کودکان موجب دگرگونی رفتار می شود. به عنوان مثال کلاس
درس می تواند «سرد و بی روح» باشد. این نوع جو معمولاً در اثر جمع شدن
عوامل باز دارنده مختلف مانند: روابط اجتماعی و عاطفی نامتناسب بین شاگردان
و اولیاء و همچنین به دلیل وجود شرایط فیزیکی معماری نامناسب، مانند
نورکم، رنگ نامناسب دیوار و اثاثیه و غیره به وجود می آید.
رفتار کودکان دارای جهت و هدف است که همان انگیزه وی است. هم عوامل
درونی فردی مانند (امیال، نیازها، ارزشهای شخصی) و هم عوامل بیرونی (محیطی)
برانگیزه های کودکان تأثیر می گذارند. تأثیر شرایط محیطی می تواند موجب
پیدایش، تشدید و تضعیف برخی نیازها و یا ارضای برخی دیگر شود. عوامل و
شرایط محیطی، فرایند انگیزش را از طریق زیر تحت تأثیر قرار می دهد:
شرایط محیطی موجب تحریک نیازهای پایه و ثانویه (اجتماعی) می شود.
به عنوان مثال هرگاه در یک آموزشگاه، زمین ورزش مجهز به وسایل ورزشی وجود
داشته باشد انگیزه ورزش کردن در دانش آموزان تحریک می شود. همچنین در دسترس
بودن یک غذای لذیذ موجب تحریک اشتها می شود.
2- شرایط محیطی مناسب به ارضای نیازها کمک می کند و شرایط نامناسب مانع از ارضاء آنها می شود.
برای ارضای بسیاری از نیازها لازم است فضایی با ویژگیهای خاص مورد استفاده
قرار گیرد، مانند احتیاج به فضای دنج و آرام برای مطالعه و استراحت. هرگاه
فضاهایی که مورد استفاده قرار می گیرند از ویژگیهای لازم برای پاسخگویی به
نیازها برخوردار نباشد، ارضای نیاز به تعویق می افتد، مانند زمانی که
مجبور می شویم در فضاهای نامناسب و پرسروصدا به استراحت بپردازیم.
بنابراین با توجه به تأثیر گذاری محیط بر کودکان، با طراحی مناسب
معماری می توان بر این کودکان اثر مثبت گزاده، و نیازهای آنها را به نحو
مناسبی پاسخ داده، و آنها را جهت رسیدن به اهداف معینی یاری کرد. بدین
منظور معمار باید به نیازهای کودکانی که برای آنها طراحی می کند و چگونگی
تأثیر عوامل مختلف محیطی بر کودکان آگاهی داشته باشد..
در درمانهای غیر دارویی که بیشترین بهره از طریق کنشی و واکنشی
اجتماعی حاصل می شود، شرایط محیطی از اهمیت بسیاری برخوردارند. محیط های
روان درمانی باید بگونه ای باشند که خستگی و اندوه بیمار روانی را برطرف
کرده، و چنان باشد که بجای نگرانی و اضطراب، بیمار را به آینده خود مطمئن
گرداند، تا راه حل مسائل عاطفی یا اجتماعی خود را پیدا کند.
در اینجا به نمونه هایی از خصوصیات محیطی فضاهای آرامش بخش که می توانند جنبه محیط درمانی داشته باشد اشاره می کنیم:د
و.....
